Η Κεντροαριστερά ως προπαγάνδα

Του Κύρκου Δοξιάδη*  

Μέσα στις βάναυσες συνθήκες ταξικής και πολιτικής κυριαρχίας στην Ελλάδα των μνημονίων, ο καθεστωτικός λόγος δεν θα μπορούσε παρά να είναι προπαγανδιστικός.
Η διάχυτη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία των προηγούμενων δύο δεκαετιών, με τα ποικιλόμορφα μέσα και υποκείμενα εκφοράς, από τα χαζοχαρούμενα lifestyle περιοδικά και πρωινάδικα μέχρι τους «σοβαρούς» πολιτικούς και τους «εκσυγχρονιστές» τεχνοκράτες, στην Ελλάδα της εξαθλίωσης αδυνατεί πλέον να ηγεμονεύσει. Ιδίως μετά τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαΐου και του Ιουνίου του 2012, το ελληνικό κοινωνικο-πολιτικό καθεστώς έχει νιώσει τα θεμέλιά του να τρίζουν. Κατά συνέπεια, τα δοκιμασμένα μέσα ιδεολογικής ηγεμονίας δεν του αρκούν για να σώσουν την κατάσταση. Όσο ακόμη δεν κρίνεται επιθυμητή ή εφικτή η λύση στρατιωτικού πραξικοπήματος και κατάργησης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, το καθεστώς εξακολουθεί μεν να επενδύει στη σφαίρα της επικοινωνίας και του δημόσιου λόγου, αλλά με άλλον τρόπο.

Επικοινωνιακή ηγεμονία

Ο νέος τρόπος επικοινωνιακής ηγεμονίας επικεντρώνεται κυρίως στην απόπειρα για τον όσο το δυνατόν πληρέστερο έλεγχο του πεδίου της δημοσιότητας με στόχο την αναδιοργάνωσή του προς μια ακραιφνώς προπαγανδιστική κατεύθυνση. Και αυτό τόσο στο επίπεδο του ίδιου του λόγου –δηλαδή ως προς το τι και πώς λέγεται- όσο και σε εκείνο του οργανωτικού και θεσμικού πλαισίου εκφοράς του - κλείσιμο της ΕΡΤ, ενίσχυση των σχέσεων αλληλεξάρτησης μεταξύ μεγάλων ιδιωτικών επικοινωνιακών συγκροτημάτων και κυβέρνησης.
Ως προς τον ίδιο το λόγο, η προπαγανδιστική αναδιοργάνωση συνίσταται κυρίως σε αυτό που διακρίνει την προπαγάνδα από την ιδεολογία. Η δεύτερη ας πούμε ότι «αρκείται» σε μια αναπαράσταση του κοινωνικού κόσμου από μια ορισμένη οπτική γωνία, με στόχο την καθοδήγηση των πράξεων των υποκειμένων που εσωτερικεύουν την εν λόγω αναπαράσταση προς ανάλογη κατεύθυνση. Ενώ η πρώτη επεμβαίνει βίαια στη συγκυρία, στις συγκεκριμένες καταστάσεις, στους (άλλους) λόγους και στα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, παραποιώντας τα «δημιουργικά», δηλαδή αναπλάθοντάς τα σύμφωνα με τους εκάστοτε σκοπούς που θέλει να εξυπηρετήσει.
Οι προφανείς δύο –άμεσα αλληλεξαρτώμενοι- σκοποί της καθεστωτικής προπαγάνδας στην Ελλάδα των μνημονίων είναι αφ’ ενός η πάση θυσία εφαρμογή των μνημονιακών πολιτικών και αφ’ ετέρου η –επίσης πάση θυσία- αποφυγή μιας κυβέρνησης της (αντιμνημονιακής) Αριστεράς.
Όσον αφορά το δεύτερο σκοπό, η αμαύρωση με κάθε μέσο της ίδιας της Αριστεράς (θεωρία των δύο άκρων, «λαϊκισμός», «συντεχνίες» και τα συναφή), αν και εξαιρετικά επίμονη και συστηματική, φαίνεται ότι δεν αρκεί. Η σύγχρονη καθεστωτική προπαγάνδα αποσκοπεί στο να «αλλάξει» την ίδια τη σημερινή πραγματικότητα που ανέδειξε ακριβώς την Αριστερά ως άμεση απειλή για το σύστημα. Συγκεκριμένα, προσπαθεί να απαλείψει βίαια μια νέα κατάσταση που προέκυψε ως συνέπεια της κρίσης και των μνημονίων και που εκδηλώθηκε με το αποτέλεσμα των εκλογών του ‘12 – και που, μεταξύ άλλων, είναι υπεύθυνη για την ανεπάρκεια της ιδεολογικής ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού στη σημερινή Ελλάδα.

Με το ζόρι νεκρανάσταση

Ως γνωστόν, μια ιδεολογία για να κυριαρχήσει πρέπει να έχει με το μέρος της (τουλάχιστον) το «μεσαίο χώρο» -μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που σίγουρα δεν ανήκει στην κορυφή της κοινωνικής δομής εξουσίας αλλά που οι υλικές συνθήκες διαβίωσής της της επιτρέπουν να μη νιώθει και στον πάτο. Ο νεοφιλελευθερισμός στην Ευρώπη έγινε αμετάκλητα κυρίαρχος όταν τα κόμματα που υποτίθεται ότι εκφράζουν το «μεσαίο χώρο», ήτοι τα σοσιαλδημοκρατικά, άρχισαν να τον υιοθετούν (αρχής γενομένης με το «New Labour» στη Βρετανία). Με την κρίση και τα μνημόνια, ο «μεσαίος χώρος» στην Ελλάδα είναι αμφίβολο κατά πόσο εξακολουθεί να υπάρχει ούτως ή άλλως. Και το βέβαιο πάντως είναι ότι με τις τελευταίες εκλογές ο πολιτικός σχηματισμός που υποτίθεται ότι τον εκπροσωπούσε έχει καταποντιστεί και βαίνει προς πλήρη εξαφάνιση.
Για τον ίδιο το «μεσαίο χώρο» η καθεστωτική προπαγάνδα δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα – τα 500 εκατομμύρια από το «πρωτογενές πλεόνασμα» που θα μοιραστούν για προεκλογικούς λόγους μάλλον δεν αρκούν για την ανασύστασή του. Κάνει όμως ό,τι μπορεί για να νεκραναστήσει με το ζόρι τον πολιτικό φορέα που υποτίθεται ότι τον εκφράζει – σε οποιαδήποτε από τις γνωστές μεταμορφώσεις: «Ελιά», «58», «Ποτάμι»... Με την ελπίδα ότι έτσι θα πειστεί ο κόσμος πως και ο ίδιος ο «μεσαίος χώρος» εξακολουθεί να υπάρχει.

Τεχνητή πόλωση

Αναφέρομαι, βέβαια, στην άποψη που παντοιοτρόπως προσπαθεί να περάσει το μηντιακό κατεστημένο, ότι η πόλωση δεν έχει αντικειμενικές αιτίες, ότι είναι «τεχνητή». Να πειστούν οι άνθρωποι που έχουν εξαθλιωθεί οικονομικά ότι αυτό δεν ισχύει –ή έστω ότι θα σταματήσει σύντομα να ισχύει- είναι λίγο δύσκολο. Το μεγάλο στοίχημα όμως της καθεστωτικής προπαγάνδας, που κρύβεται πίσω απ’ όλη την πολυλογία περί «κεντροαριστερού χώρου», είναι να προκύψει ένα σχήμα που θα εκφράζει το «μεσαίο χώρο» όχι με την (αντικειμενική) ταξική έννοια αλλά με την ιδεολογική: ένας πολιτικός σχηματισμός (ιδεολογικής) μετριοπάθειας.
Αν η ιδεολογική μετριοπάθεια συνίστατο σε μια –έστω ανεδαφική πλέον- επίκληση των προταγμάτων της (πάλαι ποτέ) «κανονικής» σοσιαλδημοκρατίας (κοινωνικό κράτος, κεϋνσιανισμός), τότε θα ήταν άδικο να μιλάμε για προπαγάνδα, και η Αριστερά θα μπορούσε να αντιμετωπίσει έως και θετικά αυτό το εγχείρημα της ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς – ακόμη και να αναζητήσει σε αυτό ένα («μετριοπαθή» έστω) σύμμαχο. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, ο «εκσυγχρονισμός» που προτείνεται είναι κατ’ ουσίαν οι ίδιες νεοφιλελεύθερες συνταγές – με μοναδική ουσιαστική διαφοροποίηση από την παρούσα κυβέρνηση το αίτημα για απαλλαγή από τον «παλαιοκομματισμό». Τα πρόσωπα που προβάλλονται τώρα ως εκπρόσωποι του «μεσαίου χώρου» είναι απλώς κάποια άτομα που ξέρουν να πετάνε την μπάλα στην κερκίδα.

* Ο Κύρκος Δοξιάδης διδάσκει Κοινωνική Θεωρία με ειδίκευση στην Επικοινωνία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Απο την ΕΠΟΧΗ 30.3.2014